Monumental duyumlu rəssam Mirzəağa Qafarov
Azərbaycanın müasir monumental-dekorativ sənətinin inkişafını istedadlı rəssam Mirzəağa Qafarov Nəcəfəli oğlunun yaradıcılığı olmadan tam təsəvvür etmək mümkün deyil.
Mirzəağa Qafarov geniş diapazonlu rəssamdır, o, dekorativ sənətlə yanaşı, keramika, ovçuluq, monumental və dəzgah rəngkarlığı sahəsində də uğurla fəaliyyət göstərir. Rəssamın müraciət etdiyi sənət növlərinin və janrlarının müxtəlifliyinə baxmayaraq, muralistin istedadı bütün yaradıcılığında qırmızı sap kimi keçir.
Sərgi üçün xüsusi olaraq hazırlanmış kiçik ölçülü qovalan əlavələr və keramika heykəlcikləri belə sərgi işlərinin hüdudlarından kənara çıxır və bəzi böyük interyerlərin ayrılmaz hissələri kimi düşünülür. Dünyaya belə bir baxış – həyatla tam əlaqədə olmaq rəssam tərəfindən 1958-ci ildə bitirdiyi Muxina adına Leninqrad Ali Rəssamlıq və Sənaye Məktəbində tələbəlik illərində müəyyən edilmişdir.
Onun buraxılış işi, “Uşaq şəhərciyi”nin dizaynı artıq onun tərəfindən təcrid olunmuş, sakit, lirik bir məskən kimi deyil, impulsiv həyatı və şəhərsalma problemləri ilə böyük şəhərin ayrılmaz hissəsi kimi düşünülmüşdü. Təsadüfi deyil ki, M.Qafarovun bu əsəri 1958-59-cu illərdə Moskvada Respublikanın İncəsənət Universitetləri tələbələrinin Diplom Əsərlərinin Ümumittifaq Sərgisində fəxri fərmanla təltif edilmişdir.
Əllinci illər – M.Qafarovun yaradıcılıq yolunun başlanğıcıdır. Bu illərdə təsviri və dekorativ sənətin müxtəlif sahələrində güc sınağı keçirilir. Bu dövrdə onun keramika və kakmaçılıq sahəsindəki axtarışları xüsusilə uğurlu olmuşdur. Mərhəmət texnikasında onun ifa etdiyi “Fəsil”, “Xalqlar dostluğu” süjet və tematik kompozisiyaları həmin illərdə respublikada yeni söz idi. 60-cı illərin sonlarında rəssamın emosional-obrazlı həll, demək olar ki, həyat hadisələrini fəlsəfi dərk etmək istəyi nəzərə çarpır. Rəssamın bu hədiyyəsi onun “Əncir ağacı altındakı qız”, “Abşeron qadınları”, “Həyat” əsərlərində xüsusilə qabarıq şəkildə özünü büruzə vermişdir.
Bu əsərlər həm kompozisiya, həm də təfsir baxımından bir-birindən zahirən fərqlənir. Lakin daxili quruluşlarına görə bir-birinə çox yaxındırlar və sanki bir-birlərinin davamıdırlar. Birinci əsərdə açıq və bir qədər səliqəli üzlü çox gənc qız təsvir edilir, onun obrazı bahar mənzərəsi ilə yaxşı uyğunlaşır.
“Əncir ağacı altındakı qız” (1970)
İkinci şəkil iki fiqurludur, burada Abşeron mənzərəsi fonunda iki gənc qadın təsvir edilib – onların hər iki gözü uzaqlara yönəlib.
“Abşeron qadınları” (1970)
Rəssamın üçüncü “Həyat” tablosu sanki onun bütün axtarışlarını bu istiqamətdə birləşdirir. Üçüncü əsərin kompozisiya quruluşu çox sadədir. Onun üzərində biz artıq demək olar ki, həyat boyu bir neçə qadın fiqurunu görürük. Onlar uzun, yerə axan, zərif fiqurlarını vurğulayan yüngül paltar geyinirlər. Bu qrupun mərkəzində gənc ananın gözəl toxunan obrazını təcəssüm etdirən qucağında körpəsi olan qadın fiquru var. Bu rəsmin sakit ritminə və lirik təbiətinə baxmayaraq, rəssamın əvvəlki iki əsəri kimi o, böyük dekorativ həllərə meyl edir.
“Həyat” (1977)
60-70-ci illərdə cərəyan edən nəhəng quruculuq işləri, xüsusən də yeni iri yaşayış massivlərinin, sənaye müəssisələrinin yaranması, şəhərlərin, yolların abadlaşdırılması monumental rəssamların yaradıcılıq planlarını reallaşdırmaq üçün geniş fəaliyyət sahəsi açdı.
Tam haqla demək olar ki, Mirzəağa Qafarovun monumental sənətə gəlişi ilə Azərbaycan monumental-dekorativ sənətinin mahiyyətini bir çox cəhətdən dəyişdi.
Qısa müddətə baxmayaraq, rəssam Mirzəağa Qafarov məzmun və formaca maraqlı olan çoxlu monutal sənət əsərləri yaratmışdır. Onun monumental və dekorativ əsərlərinin nümunələri hazırda Azərbaycanın və Rusiyanın bir çox şəhər, rayon və kənd yerlərini bəzəyir. Onlara Moskvada, Bakıda, Gəncədə, Naxçıvanda, Sumqayıtda, Lənkəranda və s. yerlərdə rast gəlmək olar.
Mirzəağa Qafarovun monumental sənət sahəsində yaradıcı yetkinliyi haqqında parlaq təsəvvürü onun hazırda Bakının Suraxanı rayonunun mərkəzi meydanını bəzəyən iyirmi metrlik mozaika pannosu verir.
Monumental mozaika kompozisiyası 1922-ci ildə neft mədənləri tarixində ən möhtəşəm yanğınlardan birinin baş verdiyi və Bakı neftçilərinin cəsarəti sayəsində ram edilən yerdə quraşdırılmışdır.
“Bakı neftçilərinin qəhrəmanlıq keçmişi.” (1977)
Nəhəng çoxfiqurlu kompozisiyanın süjeti rəssam tərəfindən şərti olaraq üç hissəyə bölünmüş uzunsov düzbucaqlıya uyğun gəlir. Bu monumental əsərin ayrı-ayrı hissələrinin hər biri ayrıca süjet və kompozisiya baxımından tam bir bütöv olmaqla bərabər, ümumi kompozisiya quruluşu ilə bir-biri ilə sıx bağlıdır.
Rəssam Mirzəağa Qafarovun bu monumental mozaika pannosu təkcə qəhrəmanlıq keçmişinin abidəsi deyil, o, gələcəyə çağırış kimi xidmət edir, xalqın mənəvi qüvvələrinə səslənir. Milli qəhrəmanlığın tərənnümüdür. Əsərdəki nümunələr və səhnələr həcmli və dinamikdir.
Muralist M.Qafarov üçün mühit, yəni obyekt-məkan mühiti böyük əhəmiyyət kəsb edir. Ona görə də onun əsərləri dizayn və icrada həmişə memarlıq xarakteri daşıyır. Moskvanın “Bakı” restoranında “Xalq motivləri” dekorativ pannosu bu interyerin memarlığının konstruktiv formalarından və vəzifələrindən ayrılmazdır. Bakıdakı “Azərbaycan” mehmanxanasının restoranının interyerindəki təqib edilmiş əlavələr bu gözəl binanın tektonik elementləri olmaqla, funksional olaraq dekorasiya kimi özünü doğruldur.
1972-ci ildə istifadəyə verilən Bakı Metropoliteninin “Neftçilər” stansiyası bədii tərtibatına görə paytaxtın ən diqqətçəkən obyektlərindən biridir. Metronun geniş zalının “yeraltı muzey” kimi qəbul edilməsində Mirzəağa Qafarov da böyük əməyi olub. Belə ki, burada divarları bəzəyən altı mozaika panelindən üçü onun tərəfindən yaradılmışdır. Bunlar “Əsrin qovşağında” və “Neft sənayeçiləri” on metrlik əsərlər, həmçinin “Musiqi” adlı kiçik kompozisiyadır.
Azərbaycan Milli İncəsənət Muzeyində, Azərbaycan Dövlət Rəsm Qalereyasında və şəxsi kolleksiyalarda saxlanılan “Qorqud əmi”, “Abşeron motivi”, “Həyat”, “Xalq rəssamı”, “Redaksiya”, “Sülh naminə” kimi əsərlər “, “Fasilə”, “Şeyx Şamil”, “Novruz”, “Abşeron qadınları”, “20 Yanvar. Ruh” və bir çox başqaları böyük sənətkarın yaradıcılıq istedadının genişliyini göstərin!
“Dədə Qorqud” (2017)
Mirzəağa Qafarovun tərcümeyi-halı
1945-1950-ci illərdə Mirzəağa Qafarov Bakıda Rəssamlıq Texnikumunda məşhur “Əzimzadə məktəbi”ndə xüsusi təhsil almışdır.
1952-1958-ci illərdə İ.Muxina adına Leninqrad Ali Rəssamlıq və Sənaye Məktəbində (indiki A. L. Ştiqlits adına Sankt-Peterburq Dövlət Rəssamlıq və Sənaye Akademiyası) təhsil almışdır.
1961-ci ildən Mirzəağa Qafarov Azərbaycan Rəssamlar İttifaqında baş rəssam vəzifəsində çalışır.
1962-1972-ci illərdə Əzim Əzimzadə adına Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində müəllim işləyib.
1980-1991-ci illərdə Mirzəağa Qafarov Bədii Fondun İdarə Heyətinin sədri vəzifəsində çalışıb.
Ölkəsi Azərbaycanı təmsil edən Mirzəağa Qafarov İtaliya, Almaniya, Polşa, Rusiya, Ukrayna və s.-də bir çox beynəlxalq simpoziumlarda iştirak edib.
O, Slavutiç (Ukrayna) şəhərində böyük “Ana Vətən Azərbaycan” monumental panosunda çalışaraq, orada Azərbaycan mədəniyyətini təmsil edərək 1987-1989-cu illərdə Çernobol AES-in episentri yaxınlığında olub. Nəticədə 1993-cü ildə Çernobıl iştirakçısı kimi ikinci qrup əlillik alıb.
Azərbaycanın Böyük Rəssamı Mirzəağa Qafarov ömrünün sonuna kimi yaradıcılığını davam etdirmiş, uzun illər öz bilik və bacarığını yeni nəslə ötürmüşdür. Əvvəlcə Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Məktəbində, sonra Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət Universitetində, 2000-ci ildən isə Azərbaycan Dövlət Rəssamlıq Akademiyasının Rəssamlıq kafedrasının dosenti vəzifəsində çalışaraq gənc kadrların yetişdirilməsində xidmətləri (o, ömrünün sonuna qədər işləmişdir), sadəcə olaraq danılmazdır.
28 mart 2022-ci il tarixində Azərbaycanın Böyük Rəssamı Mirzəağa Qafarovla vida mərasimi olub. Dövrümüzün ən görkəmli adamlarından biri 94 yaşında bu dünyadan köçüb.
Mirzəağa Qafarov Yasamal rayonu ərazisində yerləşən “Qurd qapısı” qəbiristanlığında dəfn edilib.
